Ο εμβολιασμός είναι μια δύσκολη στιγμή που συνήθως προκαλεί πόνο στο παιδί και ανησυχία στους γονείς.
Η αλήθεια είναι ότι κυκλοφορούν διάφοροι μύθοι για τα εμβόλια και πολλοί είναι αυτοί που θα σας πουν ότι «τα εμβόλια δεν είναι απαραίτητα» ή ότι «τα εμβόλια δεν είναι ασφαλή».
Η δική μας άποψη είναι ότι τα εμβόλια είναι μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις τις ιατρικής επιστήμης.
Τι Είναι τα Εμβόλια
Τα εμβόλια είναι ανοσογόνες ουσίες (αντιγόνα), δηλαδή εξασθενημένα ή νεκρά μικρόβια ή ιοί ή τμήμα (πρωτεΐνη) του μικροβίου ή του ιού, ακίνδυνα για τον ανθρώπινο οργανισμό.
Οι ουσίες αυτές είναι ικανές να διεγείρουν τον ανοσολογικό μηχανισμό του οργανισμού για παραγωγή ειδικών αντισωμάτων που κατευθύνονται εναντίον συγκεκριμένου λοιμογόνου παράγοντα, από τον οποίο έχει παρασκευασθεί το εμβόλιο.
Είναι δηλαδή η μίμηση της φυσικής λοίμωξης, χωρίς το εμβολιασμένο άτομο να νοσήσει ή να παρουσιάσει σοβαρές αντιδράσεις.
Πιο πρακτικά, θα λέγαμε ότι το άτομο που εμβολιάστηκε έχει αντισώματα για οποιοδήποτε συγκεκριμένο νόσημα από το οποίο παρασκευάστηκε το εμβόλιο.
Έτσι, δεν θα αρρωστήσει σε περίπτωση που έρθει σε επαφή με άλλον άνθρωπο που πάσχει από το συγκεκριμένο νόσημα.
Ο σκοπός των εμβολιασμών είναι η εξάλειψη ή ο περιορισμός σε μεγάλο βαθμό λοιμωδών νοσημάτων, όπως και η πρόληψη από ορισμένες μορφές καρκίνου.
Νοσήματα που στο παρελθόν ήταν θανατηφόρα, όπως η ευλογιά, η διφθερίτιδα, ο τέτανος, η μηνιγγίτιδα, η ιλαρά, η πολιομυελίτιδα, κ.ά., αποτελούν πλέον ιστορική γνώση για τις αναπτυγμένες χώρες, όπου υπάρχει πολύ υψηλό ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης (μεγαλύτερο από 90%), κατά την βρεφική και παιδική ηλικία.
Στις αναπτυσσόμενες χώρες περίπου 3,5 εκατομμύρια παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο επειδή δεν έχουν εμβολιαστεί.
Η ανοσολογική κάλυψη των εμβολίων είναι πολύ υψηλή, αλλά κανένα εμβόλιο δεν είναι 100% ασφαλές και αποτελεσματικό.
Οι εμβολιασμοί μαζί με την παροχή καθαρού πόσιμου νερού, αποτελούν ένα απλό οικονομικό και ασφαλές όπλο για τα νοσήματα που ταλαιπωρούν την ανθρωπότητα από αιώνες.
Ποια τα Οφέλη από τα Εμβόλια
Τα εμβόλια δεν ωφελούν μόνο το εμβολιασμένο άτομο, προσφέρουν σε ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο:
• Ανοσία για πολλά μεταδοτικά νοσήματα,
• Πρόληψη για ορισμένες μορφές καρκίνου,
• Πρόληψη για τις επιδημίες,
• Πρόληψη του θανάτου από λοιμώδη νοσήματα,
• Μείωση των ιατρικών επισκέψεων και του κόστους νοσηλείας,
• Βελτίωση της ποιότητας ζωής της οικογένειας και
• Βελτίωση της παραγωγικότητας.
Ποιά Είναι η Κατάλληλη Ηλικία Εμβολιασμού
Η ανοσοποίηση ενός ατόμου πρέπει να γίνεται στη μικρότερη δυνατή ηλικία για να προλαμβάνεται η νόσος, όπως και οι επιπλοκές της.
Η κατάλληλη ηλικία εμβολιασμού έναντι συγκεκριμένου νοσήματος επιλέγεται να γίνεται:
• Στη μικρότερη ηλικία στην οποία μπορεί να εμφανιστεί συχνότερα η συγκεκριμένη νόσος,
• Στην ηλικία με την καλύτερη ανοσολογική απάντηση (ανάπτυξη αντισωμάτων) και
• Στην παρουσία ή απουσία μητρικών αντισωμάτων.
Σε ό,τι αφορά την απόδοση του εμβολίου, πρέπει να τονίσουμε ότι η μέγιστη απόδοση του εμβολίου καθορίζεται από τρεις παράγοντες: τη φύση του αντιγόνου του εμβολίου, την ηλικία του εμβολιαζόμενου και την ανοσιακή κατάσταση του εμβολιαζόμενου.
Πολλά εμβόλια μπορούν να χορηγηθούν ταυτόχρονα με διαφορετική σύριγγα και σε διαφορετικό σημείο στο σώμα, χωρίς να επηρεάζεται η αντισωματική απάντηση και χωρίς να αυξάνονται οι ανεπιθύμητες ενέργειες.
Πρέπει όμως να τηρούνται τα απαραίτητα μεσοδιαστήματα μεταξύ των δόσεων.
Είναι πολύ σημαντικό να συμπληρώνονται οι απαραίτητες δόσεις στην κατάλληλη ηλικία.
Να σημειώσουμε ότι υπάρχει και η συνδυασμένη ανάμειξη στην ίδια σύριγγα, δηλαδή περισσότερα από ένα εμβόλια.
Αυτά είναι τα πολυδύναμα εμβόλια (4δύναμα, 5δύναμα ή 6δύναμα), τα οποία διευκολύνουν την ταυτόχρονη ανοσοποίηση με πολλά αντιγόνα και λιγότερες ενέσεις.
Τα πρόωρα και μικρά βρέφη πρέπει να εμβολιάζονται όπως και τα τελειόμηνα βρέφη στην κατάλληλη ηλικία έναρξης των εμβολιασμών.
Θα πρέπει οι γονείς να τηρούν το χρονοδιάγραμμα των εμβολιασμών και να μην παραλείπουν τις απαραίτητες δόσεις.
Τι Γίνεται αν το Παιδί Χάσει μια Δόση
Γενικότερα, δεν πρέπει να υπάρχει καθυστέρηση ή παράλειψη εμβολίου για κανένα παιδί.
Εάν τα μεσοδιαστήματα μεταξύ των δόσεων είναι μεγαλύτερα από τα προτεινόμενα, δεν πρέπει να επαναλαμβάνονται οι δόσεις.
Η αποτελεσματικότητα του εμβολίου δεν μειώνεται, η καθυστέρηση ενός εμβολιασμού δεν ακυρώνει την ισχύ των προηγούμενων δόσεων του ίδιου εμβολίου.
Στην περίπτωση αυτή ο εμβολιασμός συνεχίζεται από τη δόση που σταμάτησε και ολοκληρώνεται κανονικά, ανεξάρτητα από το διάστημα που μεσολαβεί μέχρι τη συμπλήρωση του αριθμού των δόσεων.
Πότε Πρέπει να Αποφεύγεται ο Εμβολιασμός
Αντίθετα με ό,τι πιστεύει πολύ κόσμος, κάποιες καταστάσεις δεν αποτελούν αντενδείξεις εμβολιασμού όπως:
• Η ήπια νόσηση,
• Η χορήγηση αντιβιοτικών,
• Ένα πρόωρο ή μικρό σε βάρος βρέφος,
• Η τοπική αντίδραση σε προηγούμενη δόση,
• Ο θηλασμός,
• Η πρόσφατη ασθένεια από λοιμώδες νόσημα,
• Η ύπαρξη ατομικού ή οικογενειακού ιστορικού αλλεργικών καταστάσεων και
• Η ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού επιληψίας.
Ωστόσο, ο εμβολιασμός πρέπει να αναβάλλεται κατά τη διάρκεια ασθένειας από οξεία εμπύρετα νοσήματα, όπως και στα άτομα που παίρνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα (εκτός από το εμβόλιο κατά της γρίπης).
Επίσης, τα εμβόλια από ζώντες εξασθενημένου ιούς ή μικρόβια αντενδείκνυται σε άτομα με συγγενή ή επίκτητη διαταραχή του ανοσοποιητικού συστήματος.
Σημειώστε, ότι ένα παιδί που παρουσίασε σοβαρή αλλεργική αντίδραση σε προηγούμενη δόση εμβολίου, δεν πρέπει να επαναλάβει τον εμβολιασμό.
Μύθοι και Αλήθειες για τα Εμβόλια
Μύθος είναι ότι τα εμβόλια περιέχουν υδραργυρικά παράγωγα (Thimerosal)
Η αλήθεια είναι ότι το παράγωγο αυτό χρησιμοποιείται ως συντηρητικό, αλλά από τα εμβόλια έχει αφαιρεθεί σε βαθμό που δεν είναι ανιχνεύσιμο.
Μύθος είναι ότι το εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Β προκαλεί σκλήρυνση κατά πλάκας.
Η αλήθεια είναι ότι ουδέποτε αποδείχθηκε ότι η σκλήρυνση κατά πλάκας μπορεί να οφείλεται στο εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Β.
Μύθος είναι ότι το εμβόλιο κατά του κοκίτη προκαλεί εγκεφαλίτιδα, αιφνίδιο θάνατο, βρεφικούς σπασμούς και σύνδρομο Reye (μια ασθένεια που προσβάλει όλα τα όργανα του σώματος, αλλά βλάπτει ιδιαίτερα το ήπαρ και τον εγκέφαλο).
Αλήθεια είναι ότι το εμβόλιο αυτό είχε κατηγορηθεί παλαιότερα, όταν ήταν ολοκυτταρικό (περιείχε κύτταρα).
Εδώ και αρκετά χρόνια όμως είναι ακυτταρικό.
Μύθος είναι ότι το εμβόλιο κατά της ιλαράς προκαλεί μαθησιακές δυσκολίες ή αυτισμό.
Η αλήθεια είναι ότι ένας γιατρός δημοσίευσε αυτήν την πληροφορία σε έγκυρο μεγάλο ιατρικό περιοδικό.
Μετά από ανασκόπηση μελετών ασφαλείας, αποδείχτηκε ότι η πληροφορία ήταν λάθος (είχε ψεύτικα στοιχεία), με αποτέλεσμα να του αφαιρεθεί η άδεια και το πτυχίο της ιατρικής.
Μύθος είναι ότι τα παιδιά πρέπει να εμβολιάζονται σε μεγάλη ηλικία για να μην βλάπτεται το ανοσοποιητικό τους σύστημα που είναι ανώριμο.
Αλήθεια είναι ότι το βρέφος των δύο μηνών έχει ένα αναπτυγμένο ανοσοποιητικό σύστημα που μπορεί να επεξεργάζεται ταυτόχρονα πολλά αντιγόνα.
Μύθος είναι ότι τα εμβόλια είναι παιχνίδια των φαρμακευτικών εταιρειών.
Αλήθεια είναι ότι οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στις φαρμακευτικές εταιρείες για τις προσπάθειες, τις έρευνες και τις μελέτες που κάνουν, ώστε να οδηγηθούν στη σταδιακή ανακάλυψη των εμβολίων, να τα παράγουν και να τα εφαρμόσουν στην πράξη.
Αποτέλεσμα της χρήσης των εμβολίων είναι ότι πολλά και σοβαρά λοιμώδη νοσήματα έχουν εξαφανιστεί και ανήκουν πια στην ιστορία της ιατρικής, όπως η ευλογιά, η διφθερίτιδα, η πολυομυελίτιδα, τουλάχιστον στις υγειονομικά αναπτυγμένες χώρες.
Μύθος είναι ότι τα εμβόλια έχουν σοβαρές επιπλοκές στην υγεία του οργανισμού.
Η αλήθεια είναι ότι ήπιες επιπλοκές μπορεί να εμφανιστούν τα δύο πρώτα εικοσιτετράωρα μετά τον εμβολιασμό, όπως για παράδειγμα, πυρετός, ερυθρότητα και πόνος στο σημείο του εμβολιασμού.
Επίσης, μπορεί να εμφανιστεί αλλεργική αντίδραση στα συστατικά του εμβολίου (υψηλός πυρετός με σπασμούς ή νόσος από το εμβόλιο), ωστόσο οι αντιδράσεις αυτές αναστρέψιμες και εμφανίζονται σπάνια.
Πρόκειται για αντιδράσεις πολύ πιο ελαφριές από εκείνες που παρουσιάζει το παιδί που νοσεί όταν δεν έχει εμβολιαστεί.
Η μεγάλη αλήθεια είναι τα εμβόλια, τα αντιβιοτικά και η αναισθησία είναι οι ποιο μεγάλες ανακαλύψεις της ιατρικής επιστήμης τα τελευταία διακόσια χρόνια.
Πρέπει να είμαστε περήφανοι γι’ αυτές.
Τα εμβόλια σώζουν εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές κάθε χρόνο.
Προστατεύουν τους ανθρώπους από σοβαρές θανατηφόρες ασθένειες, καθώς και από τις αναπηρίες που θα προκαλούσαν οι ασθένειες αυτές, αν οι ασθενείς είχαν καταφέρει να επιζήσουν.
Το Βιβλιάριο Υγείας του Παιδιού
Οι πρώτες σελίδες του βιβλιάριου του παιδιού συμπληρώθηκαν στο μαιευτήριο και από τότε ακολουθεί το παιδί σας σε όλα του τα βήματα.
Στο βιβλιάριο υγείας υπάρχουν ειδικές σελίδες για τους εμβολιασμούς που πραγματοποιούνται οι οποίες θα πρέπει να συμπληρώνονται προσεκτικά από τον παιδίατρο.
Μετά από κάθε εμβολιασμό θα πρέπει απαραιτήτως να αναγράφονται:
• Η εμπορική ονομασία του εμβολίου,
• Η ημερομηνία διεξαγωγής του,
• Το σημείο χορήγησης της ένεσης στο παιδί,
• Ο αριθμός παρτίδας του εμβολίου και
• Η ημερομηνία λήξης του εμβολίου.
Μπορεί όλα αυτά να σας φαίνονται κάπως υπερβολικά σαν πληροφορίες, ο γιατρός σας όμως γνωρίζει πολύ καλά γιατί πρέπει να καταγράφει όλα αυτά τα στοιχεία.
Συμβαίνει καμιά φορά να υπάρξουν απώτερες παρενέργειες που έχουν άμεση σχέση με το εμβόλιο.
Μπορεί επίσης να υπάρξουν αναθεωρήσεις για συγκεκριμένα εμβόλια ως προς την αποτελεσματικότητά τους, οπότε να χρειαστούν επαναληπτικές δόσεις.
Σε κάθε περίπτωση ο γιατρός θα πρέπει να γνωρίζει τα πλήρη στοιχεία του εμβολίου για να μπορέσει, σε περίπτωση που χρειαστεί, να καθορίσει τις σωστές ενέργειες για το κάθε παιδί.
Μαρία Φιλάνθη Βαρβουτσή – Κωνσταντινίδη, Παιδίατρος – Ογκολόγος
