Για πολλούς από εμάς, τα Χριστούγεννα είναι η εποχή που η εγκράτεια πάει… περίπατο. Γαλοπούλες, πατάτες, γλυκά και αλκοόλ συνθέτουν ένα γεύμα που δύσκολα χαρακτηρίζεται «μέτριο». Πόσο όμως επηρεάζει ένα τέτοιο φαγοπότι το σώμα και κυρίως τον εγκέφαλό μας;

Η διατροφή παίζει καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία του εγκεφάλου, επηρεάζοντας τη μνήμη, τη συγκέντρωση και την ψυχική υγεία. Τι γίνεται όμως όταν, αντί για μια ισορροπημένη διατροφή, καταναλώνουμε σε μία μόνο στιγμή υπερβολικές ποσότητες τροφής;

Τι συμβαίνει όταν τρώμε υπερβολικά

Κατά τη διάρκεια ενός γεύματος, ο οργανισμός ενεργοποιεί μια σειρά από μηχανισμούς που ενημερώνουν τον εγκέφαλο ότι έχουμε χορτάσει. Ορμόνες που εκκρίνονται από το έντερο και το πάγκρεας, καθώς και μεταβολίτες που προκύπτουν από τη διάσπαση της τροφής, συνεργάζονται για να ρυθμίσουν την όρεξη και το σάκχαρο στο αίμα. Αυτή η διαδικασία είναι γνωστή ως «αλυσίδα κορεσμού».

Οι ίδιες ορμονικές διεργασίες πιθανόν να σχετίζονται και με τη γνωστή υπνηλία μετά από ένα μεγάλο γεύμα – το λεγόμενο «food coma». Αν και παλαιότερα θεωρούνταν ότι οφείλεται στη μεταφορά αίματος από τον εγκέφαλο στο στομάχι, οι έρευνες δείχνουν ότι η εγκεφαλική αιμάτωση δεν μειώνεται ουσιαστικά. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι πρόκειται για έναν πολύπλοκο «κοκτέιλ» ορμονών, χωρίς ακόμη ξεκάθαρη απάντηση.

Είναι επικίνδυνο να τρώμε πολύ, έστω και μία φορά;

Τα καλά νέα είναι ότι ένα μεμονωμένο υπερβολικό γεύμα φαίνεται να έχει περιορισμένες επιπτώσεις στον μεταβολισμό, τουλάχιστον σε υγιή άτομα. Σε μελέτη του 2020, ερευνητές ζήτησαν από υγιείς άνδρες να φάνε πίτσα είτε μέχρι να χορτάσουν είτε μέχρι… να μην αντέχουν άλλο. Παρότι στη δεύτερη περίπτωση κατανάλωσαν σχεδόν διπλάσιες θερμίδες, τα επίπεδα σακχάρου και λιπιδίων στο αίμα δεν αυξήθηκαν περισσότερο από ό,τι μετά από ένα κανονικό γεύμα.

Ο οργανισμός, όπως φάνηκε, «δούλεψε σκληρά» για να διατηρήσει την ισορροπία, εκκρίνοντας περισσότερη ινσουλίνη και ορμόνες κορεσμού. Αυτό δείχνει ότι μια περιστασιακή υπερβολή δεν είναι τόσο επιβλαβής όσο συχνά φοβόμαστε.

Ωστόσο, τα ευρήματα αυτά αφορούν νέους, υγιείς άνδρες και δεν μπορούν να γενικευθούν σε γυναίκες, ηλικιωμένους ή άτομα με παχυσαρκία και μεταβολικά προβλήματα.

Όταν το φαγοπότι διαρκεί ώρες ή μέρες

Η εικόνα αλλάζει όταν η υπερκατανάλωση δεν περιορίζεται σε ένα γεύμα. Σε άλλη μελέτη, γνωστή ως «tailgate study», υπέρβαροι άνδρες κατανάλωσαν για ώρες μεγάλες ποσότητες λιπαρών, ζαχαρούχων τροφών και αλκοόλ. Μέσα σε μία μόνο ημέρα, οι εξετάσεις έδειξαν αύξηση του λίπους στο ήπαρ – ένα εύρημα που συνδέεται μακροπρόθεσμα με μειωμένη οξυγόνωση του εγκεφάλου και φλεγμονή των εγκεφαλικών ιστών.

Γιατί αντέχουμε την περιστασιακή υπερβολή

Εξελικτικά, ο ανθρώπινος οργανισμός έχει σχεδιαστεί για να αντέχει περιόδους έλλειψης τροφής. Η πείνα είναι μια έντονα δυσάρεστη κατάσταση που μας ωθεί να αναζητήσουμε ενέργεια. Αντίθετα, η υπερβολή ήταν σπάνια στην ανθρώπινη ιστορία και οι επιπτώσεις της είναι συνήθως πιο μακροπρόθεσμες.

Έρευνες σε ζώα δείχνουν ότι ακόμη και η θέα ή η μυρωδιά της τροφής μπορεί να «καθησυχάσει» τα κυκλώματα της πείνας στον εγκέφαλο, πριν καν ξεκινήσει το φαγητό.

Παίζει ρόλο το τι τρώμε;

Η απάντηση είναι ξεκάθαρα ναι. Μελέτες δείχνουν ότι διατροφή πλούσια σε ζάχαρη και κορεσμένα λιπαρά, ακόμη και για λίγες ημέρες, μπορεί να επηρεάσει την απόκριση του εγκεφάλου στην ινσουλίνη. Σε πείραμα πέντε ημερών, υγιείς άνδρες που κατανάλωσαν επιπλέον θερμίδες από υπερεπεξεργασμένα σνακ παρουσίασαν αλλαγές σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη και τον έλεγχο της όρεξης – πριν καν πάρουν βάρος.

Ανησυχητικό είναι ότι μία εβδομάδα μετά την επιστροφή σε κανονική διατροφή, ορισμένες από αυτές τις εγκεφαλικές αλλαγές παρέμεναν.

Τελικά, να απολαύσουμε το γιορτινό τραπέζι;

Οι ειδικοί συμφωνούν: ένα πλούσιο χριστουγεννιάτικο γεύμα δεν πρόκειται να «καταστρέψει» τον εγκέφαλό μας. Το πρόβλημα ξεκινά όταν η υπερβολή γίνεται συνήθεια και διαρκεί ημέρες.

Με άλλα λόγια, απολαύστε το γιορτινό τραπέζι χωρίς ενοχές – αλλά θυμηθείτε ότι η πραγματική φροντίδα του εγκεφάλου και του σώματος κρίνεται στη διάρκεια και όχι σε μία μόνο μέρα.