Η ακτινική κεράτωση (ΑΚ) είναι μια κοινή δερματολογική πάθηση και πλήττει μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Τα πρώιμα συμπτώματα είναι μικρές, μη ανησυχητικές δερματικές αλλοιώσεις, που αποδίδονται συχνά στην ηλικία και στην έκθεση στον ήλιο. Επειδή όμως η μακροχρόνια εξέλιξη της πάθησης μπορεί να είναι δυσμενής, πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα και -εάν είναι απαραίτητο- σε επαναλαμβανόμενη βάση.
Η ακτινική κεράτωση, εκτός των άλλων, είναι ένα από τα αποτελέσματα της φωτογήρανσης του δέρματος. Εμφανίζεται συχνά σε άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα και ειδικά σε άτομα που εκτίθενται τακτικά στον ήλιο ή ζουν σε υψόμετρο. Παράλληλα, αποτελεί και την πιο κοινότοπη από τις προκαρκινικές βλάβες του δέρματος. Επηρεάζει περίπου το 80% των Καυκάσιων ατόμων ηλικίας άνω των 60 ετών, ενώ το 60% εξ αυτών έχει ήδη τουλάχιστον μία δερματική βλάβη στην ηλικία των 40. Οι άνδρες προσβάλλονται συχνότερα, αφού συνήθως είναι πιο εκτεθειμένοι (πχ λόγω εργασίας), αλλά και λιγότερο πρόθυμοι να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα προστασίας.
Η ακτινική κεράτωση είναι αρχικά μια καλοήθης δερματολογική πάθηση που αναπτύσσεται σε επίπεδο επιθηλιακού ιστού. Προκύπτει από τον πολλαπλασιασμό άτυπων κερατινοκυττάρων, που οδηγούν στην πάχυνση της κεράτινης στιβάδας του δέρματος και στην εμφάνιση πολλαπλών, μικρών δερματικών αλλοιώσεων. Έτσι, έχουμε τον σχηματισμό κηλίδων, βλατίδων ή υπερκερατωσικών πλακών, που σχετίζονται με ενδοεπιθηλιακό πολλαπλασιασμό μη φυσιολογικών κερατινοκυττάρων.
Ανάπτυξη βλαβών και αλλοιώσεων
Οι αλλοιώσεις αναπτύσσονται όταν η ικανότητα του δέρματος να αντιστέκεται στις βλάβες που προκαλούνται από την υπεριώδη ακτινοβολία (ιδιαίτερα UVB, πιο καρκινογόνος από την UVΑ), δεν είναι επαρκής. Αυτό συμβαίνει ιδιαίτερα μετά από παρατεταμένη έκθεση στον ήλιο, πολλαπλά και συνεχόμενα ηλιακά εγκαύματα, υπερβολικά εκτενείς και/ή πολυάριθμες συνεδρίες σε θάλαμο μαυρίσματος, ή ακόμη και κατ’ εξαίρεση, μετά από επαναλαμβανόμενη ακτινοθεραπεία.
Η πάσχουσα έκταση είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή στην οποία είναι εμφανείς οι δερματικές αλλοιώσεις. Αυτές οι φαινοτυπικά φυσιολογικές περιοχές αναπτύσσουν βλάβες αρκετά γρήγορα, γεγονός που εξηγεί την ευκόλως υποτροπιάζουσα φύση της πάθησης.
Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί πως η ακτινική κεράτωση ευνοείται σε περιπτώσεις ανοσοκαταστολής και -πιθανώς επίσης- από τη χορήγηση φαρμάκων που αναστέλλουν τις κινάσες τυροσίνης. Οι επαναλαμβανόμενες εκθέσεις στη UVB προκαλούν -στο τέλος- μη αναστρέψιμη ζημιά στο δέρμα, με επακόλουθο κίνδυνο κακοήθους μετασχηματισμού.
Εξέλιξη της ακτινικής κεράτωσης
Οι βλάβες της ακτινικής κεράτωσης μπορεί να παραμείνουν αμετάβλητες για χρόνια. Στα 2/3 των περιπτώσεων εξαφανίζονται αυθόρμητα, σε διάστημα 5 ετών. Όμως, είναι πιθανό να έχουν και δυσμενή εξέλιξη οδηγώντας στην εμφάνιση ακανθοκυτταρικού ή βασικοκυτταρικού καρκινώματος. Ως εκ τούτου, η ακτινική κεράτωση θεωρείται ως η αρχική φάση μιας βιολογικής ροής, που είναι πιθανό να προκαλέσει τελικά και την ανάπτυξη ενός μεταστατικού καρκίνου.
Φυσικά, καθώς η πρόβλεψη της εξέλιξης μιας δεδομένης αλλοίωσης δεν είναι εφικτή, ο έλεγχος και η θεραπεία όλων των δερματικών αλλοιώσεων -αμέσως μετά την εμφάνισή τους- είναι απαραίτητα βήματα, ακόμη και αν αυτό πρέπει να γίνεται συχνά.
Ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα
Το γνωστό και ως ακανθοκυτταρικό επιθηλίωμα, είναι ένας καρκίνος του δέρματος που αναπτύσσεται στα κερατινοκύτταρα. Παρόλο που αναπτύσσεται σε πιο επιφανειακά επίπεδα, είναι μια ιδιαίτερα συνήθης αιτία μεταστάσεων. Τα καλά διαφοροποιημένα ακανθοκυτταρικά καρκινώματα έχουν καλύτερη πρόγνωση, αλλά αυτό σχετίζεται και με τον βαθμό διείσδυσης της αλλοίωσης (εισβολή στο επιφανειακό, μέσο, εν τω βάθει χόριο ή υποδερμίδα), όπως και με το μέγεθος των βλαβών.
Βασικοκυτταρικό καρκίνωμα
Αυτός ο τύπος καρκίνου παρατηρείται συχνότερα στο δέρμα και γενικά παρουσιάζεται μετά την ηλικία των 60 ετών. Στα 2/3 των περιπτώσεων προκαλείται από κερατινικές βλάβες και αναπτύσσεται ιδιαίτερα σε πρόσωπο, τριχωτό της κεφαλής και λαιμό και εξελίσσεται αργά. Μπορεί να προκαλέσει διάφορες αλλοιώσεις, αλλά τις περισσότερες φορές παρουσιάζεται ως μια δερματική βλάβη, με συνήθη, μη επώδυνη εμφάνιση, ελαφρώς ανασηκωμένη, με ροζ ή κοκκινωπό χρώμα. Συνήθως μοιάζει με απλό έκζεμα ή κάποια πληγή.
Φαρμακευτική αγωγή
Απλή και αποτελεσματική, η θεραπεία της ακτινικής κεράτωσης περιλαμβάνει πολυάριθμες φαρμακευτικές και μη φαρμακευτικές επιλογές, που μερικές φορές συνδυάζονται. Όσον αφορά στη φαρμακευτική προσέγγιση, βασίζεται σε σκευάσματα τοπικής χρήσης. Οι δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται είναι αποτελεσματικές, ακόμη και σε υποκλινικές περιπτώσεις, αλλά ενέχουν τον κίνδυνο πρόκλησης τοπικής δυσανεξίας, που δύναται να περιορίσει τη συμμόρφωση στη θεραπεία.
Γενικότερα, η εφαρμογή όλων των θεραπειών απαιτεί συμμόρφωση σε μερικούς απλούς κανόνες. Ο ασθενής καθαρίζει τα χέρια και την πάσχουσα περιοχή -με κατάλληλο ήπιο καθαριστικό- και έπειτα στεγνώνει το δέρμα πλήρως. Στη συνέχεια, εφαρμόζει σε λεπτή στρώση το τοπικό σκεύασμα, κάνοντας απαλό μασάζ για να βοηθηθεί η απορρόφηση αποκλειστικά στα σημεία των αλλοιώσεων. Οποιαδήποτε επαφή του φαρμάκου με υγιές δέρμα, μάτια, χείλη ή ρουθούνια πρέπει να αποφεύγεται. Μετά από 6-8 ώρες από την εφαρμογή της θεραπείας, ο ασθενής μπορεί να καθαρίσει την περιοχή με ήπιο σαπούνι και νερό.
Οι περιοχές υπό θεραπεία πρέπει να προστατεύονται από τον ήλιο ή τις υπεριώδεις ακτίνες. Σε αντίθετη περίπτωση, η θεραπεία δεν πρέπει να εφαρμόζεται από την προηγούμενη έως και την επόμενη μέρα.
Μη φαρμακευτική θεραπεία
Η κρυοθεραπεία αποτελεί σημείο αναφοράς στην αντιμετώπισης της ακτινικής κεράτωσης, αλλά σήμερα εφαρμόζονται και άλλες τεχνικές, όπως εκτομή, καυτηριασμός και ηλεκτροπηξία, χημική απολέπιση με τριχλωροξικό οξύ, φωτοδυναμική θεραπεία, θεραπεία με λέιζερ κ.λπ. Σε περίπτωση ύπαρξης πολλών δερματικών αλλοιώσεων μπορεί να είναι προτιμότερη η θεραπευτική προσέγγιση με εφαρμογή τοπικής αγωγής.
Πρόληψη κεράτωσης
Η αντηλιακή προστασία αποτελεί το πρώτο και κύριο μέσο πρόληψης της υγείας του δέρματος, ειδικά για τους επαγγελματίες που εκτίθενται συνεχώς (αγρότες, ναυτικούς, εργαζόμενους σε εργοτάξια κ.λπ.), τους αθλητές και τους τουρίστες. Πρέπει να αποφεύγεται επίσης, η έκθεση στις υπεριώδεις ακτίνες και σε θαλάμους μαυρίσματος για καλλωπιστικούς σκοπούς. Η κάλυψη του δέρματος πρέπει να είναι επαρκής με καλυπτικά ρούχα, ενώ η εφαρμογή αντηλιακού στις περιοχές του σώματος που παραμένουν εκτεθειμένες πρέπει να είναι συχνή.
Η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο, αφού οι αντιοξειδωτικοί παράγοντες μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης ακτινικής κεράτωσης. Ταυτόχρονα μια διατροφή χαμηλή σε λιπαρά σχετίζεται με βελτίωση των ήδη εγκατεστημένων βλαβών και μείωση της συχνότητας εμφάνισης νέων.
Τέλος, είναι σημαντικό να υπενθυμίζεται το όφελος του τακτικού
δερματολογικού ελέγχου. Ειδικά οι άνθρωποι με ακτινική κεράτωση είναι πιο ευάλωτοι σε όλους τους τύπους καρκίνου του δέρματος, συμπεριλαμβανομένου του μελανώματος.
