Η «υπογονιμότητα» ορίζεται ως η αδυναμία ενός ζευγαριού να επιτύχει σύλληψη και να αποκτήσει παιδί έπειτα από τουλάχιστον ένα έτος τακτικών σεξουαλικών επαφών (2-3 φορές την εβδομάδα κατά την περίοδο της ωορρηξίας), χωρίς αντισυλληπτική προστασία.
Δεν πρέπει να συγχέεται με την «στειρότητα», που είναι η απόλυτη βιολογική αδυναμία τεκνοποίησης.
Για παράδειγμα, μια γυναίκα που έχει υποβληθεί σε ολική αφαίρεση μήτρας και ωοθηκών αδυνατεί προφανώς να τεκνοποιήσει.
Επιπλέον, η “υπογονιμότητα” μπαίνει συχνά ως διάγνωση, όταν μια γυναίκα δεν είναι ικανή να διατηρήσει μια εγκυμοσύνη (καθ’ έξιν αποβολές).
Σύμφωνα με τον ορισμό, όπως αυτός έχει διατυπωθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η υπογονιμότητα αποτελεί διαταραχή της υγείας και χρήζει αντιμετώπισης.
Η τεκνοποίηση και η δημιουργία οικογένειας θεωρούνται δικαίωμα του κάθε ανθρώπου.
Συχνότητα της Υπογονιμότητας
Σύμφωνα με διάφορες επιδημιολογικές μελέτες και εκτιμήσεις του ΠΟΥ, περίπου το 8-12% των ζευγαριών που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία αντιμετωπίζει κάποιας μορφής δυσκολία στην προσπάθειά του να αποκτήσει παιδιά.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ακόμη πλήρεις επιδημιολογικές μελέτες, αλλά εκτιμάται ότι περίπου 300.000 ζευγάρια δυσκολεύονται να αποκτήσουν παιδιά.
Η συχνότητα της υπογονιμότητας μπορεί να ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή και από πληθυσμό σε πληθυσμό.
Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν υπάρχει ειδικό «προφίλ» του υπογόνιμου ζευγαριού.
Η υπογονιμότητα είναι πολυσύνθετη και ρευστή κατάσταση: Το ίδιο άτομο, ή ζευγάρι, μπορεί να διανύσει μεγάλες χρονικές περιόδους στις οποίες αδυνατεί να συλλάβει και η αδυναμία αυτή μπορεί να επέλθει ή να λήξει, χωρίς προειδοποίηση.
Είδη Υπογονιμότητας
Είναι σημαντικό να θυμάται κανείς πως ο όρος υπογονιμότητα αφορά εξίσου και τους άντρες και τις γυναίκες.
Παραδοσιακά όμως, και πολύ λανθασμένα, η γυναίκα είναι αυτή που κυρίως ενοχοποιείται, όταν ένα ζευγάρι δεν καταφέρνει να αποκτήσει παιδί, συχνά δίχως καν να περιμένουν τη συμπλήρωση 12 μηνών συστηματικών προσπαθειών.
Έτσι, ακόμη και η διερεύνηση για την πιθανή υπογονιμότητα ενός ζευγαριού, συχνά ξεκινά και τελειώνει με την ιατρική εκτίμηση μόνο της συζύγου…
Σήμερα έχει πλέον αποδειχθεί πως στο 40% των ζευγαριών που δεν μπορούν να συλλάβουν, η υπογονιμότητα σχετίζεται με προβλήματα υγείας του άντρα, και σε ένα άλλο 40% των ζευγαριών εξαιτίας προβλημάτων της αναπαραγωγικής υγείας της γυναίκας.
Από τα ζευγάρια αυτά, κάποια δεν έχουν ποτέ αποκτήσει παιδιά (πρωτογενής υπογονιμότητα) και κάποια αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη σύλληψη, ενώ έχουν ήδη καταφέρει να αποκτήσουν ένα τουλάχιστον παιδί.
Στην περίπτωση αυτή γίνεται λόγος για δευτερογενή υπογονιμότητα.
Η Επιτυχία της Σύλληψης
Για να μείνει μια γυναίκα έγκυος, από μία από τις ωοθήκες της θα πρέπει να απελευθερωθεί αρχικά ένα ωάριο στα μέσα του κύκλου (ωορρηξία), να ενωθεί μέσα στις σάλπιγγες με ένα σπερματοζωάριο του άντρα (γονιμοποίηση), να μεταφερθεί το γονιμοποιημένο ωάριο από τις σάλπιγγες στη μήτρα και να προσκολληθεί στο ενδομήτριο, μια εβδομάδα περίπου μετά τη γονιμοποίηση.
Εκεί πρόκειται να εξελιχθεί σε έμβρυο.
Τα περισσότερα ζευγάρια φαίνεται να αγνοούν το πόσο μικρή είναι η ευκαιρία που υπάρχει για απόκτηση εγκυμοσύνης κάθε μήνα.
Η επιτυχία της σύλληψης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και κυρίως από την καλή λειτουργία ή/και μορφολογία του αναπαραγωγικού συστήματος, τόσο της γυναίκας όσο και του άντρα.
H πρώτη εξέταση για την εκτίμηση της γονιμότητας ενός ζευγαριού θα πρέπει να είναι μια εξέταση σπέρματος.
Εάν η ανάλυση σπέρματος είναι απόλυτα φυσιολογική και δεν ενοχοποιεί κάποιο παράγοντα του άντρα που να προκαλεί υπογονιμότητα, τότε η έρευνα εστιάζεται περισσότερο προς τη γυναίκα.
Αίτια Υπογονιμότητας
Η ηλικία παίζει ένα σπουδαίο ρόλο στη γονιμότητα της γυναίκας.
Η γονιμότητα μειώνεται σταδιακά μετά τα 30 χρόνια.
Ορισμένα μάλιστα επαγγέλματα αποτελούν κίνδυνο για τη γονιμότητα του άνδρα, όπως αυτά που έχουν σχέση με ακτινοβολία, μικρο-κύματα, χειρισμό μετάλλων όπως μόλυβδος, υδράργυρος, μαγνήσιο, χρώμιο ή εντομοκτόνων…
Ορισμένα φάρμακα επίσης προκαλούν διαταραχές στη σπερματογέννεση και άλλα στη σεξουαλικότητα του άνδρα.
Μετά τον ενδελεχή διαγνωστικό έλεγχο, η υπογονιμότητα παραμένει ανεξήγητη μόνο σε μια μειονότητα των ζευγαριών.
Σε πολύ αδρές γραμμές, η υπογονιμότητα οφείλεται είτε σε φλεγμονές του γεννητικού συστήματος, είτε σε ορμονικές διαταραχές.
Στη γυναίκα μπορεί να είναι διαταραχές ωορρηξίας, συμφύσεις στον τράχηλο και στις σάλπιγγες, ενδομητρίωση…
Στον άνδρα συνήθως είναι το ασθενές και ολίγο σπέρμα, αλλά και η παντελής έλλειψη σπέρματος.
Στην Ελλάδα μάλιστα, θεωρείται ότι ο μεγάλος αριθμός αμβλώσεων, καθώς και διάφορες λοιμώξεις του γεννητικού συστήματος που δεν καταπολεμούνται εγκαίρως και επαρκώς, προκαλούν χρόνιες φλεγμονές και οδηγούν τελικά σε υπογονιμότητα.
Διάγνωση
Η διάγνωση της υπογονιμότητας τίθεται από εξειδικευμένο ιατρό (γυναικολόγο, ουρολόγο-ανδρολόγο ή ενδοκρινολόγο, ανάλογα με την περίπτωση).
Εκτός από την κλινική εξέταση και την λεπτομερή λήψη του ιατρικού ιστορικού του ζευγαριού, ο διαγνωστικός έλεγχος μπορεί να συμπεριλάβει:
• Μικροβιολογικές εξετάσεις (συνήθως καλλιέργεια σπέρματος και κολπικού υγρού),
• Εργαστηριακές αναλύσεις αίματος, σπέρματος και τραχηλικής βλέννας,
• Ειδικές απεικονιστικές εξετάσεις (υπερηχογράφημα κάτω κοιλίας ή οσχέου, υστεροσαλπιγγογραφία, αξονική ή μαγνητική τομογραφία),
• Κολποσκόπηση, πεοσκόπηση,
• Χειρουργικές επεμβάσεις (υστεροσκόπηση, λαπαροσκόπηση) και
• Άλλες ειδικές εξετάσεις και αναλύσεις (ανοσολογικές, σπέρματος, κ.λπ.).
Η ορθή διάγνωση είναι εξαιρετικά σημαντική, διότι αυτή καθοδηγεί την επιλογή της θεραπευτικής στρατηγικής.
Διεθνώς, διαφαίνεται πλέον η τάση για εξατομικευμένη θεραπεία, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του κάθε ζευγαριού.
Είναι επομένως χρήσιμο τα ζευγάρια να απευθύνονται σε οργανωμένες ιατρικές μονάδες, είτε μετά από σύσταση του γενικού τους παθολόγου, είτε του ειδικευμένου επιστήμονα με τον οποίον είχαν την πρώτη τους επαφή, είτε ακόμη και απ’ ευθείας.
Έτσι το ζευγάρι δεν υποχρεώνεται σε άσκοπες ή πολλαπλές εξετάσεις και σε αποσπασματικές ή ημιτελείς διαγνωστικές διαδικασίες, ενώ μειώνεται και ο χρόνος αναμονής από τη διαπίστωση του προβλήματος μέχρι την κατάστρωση του σχεδίου αντιμετώπισής του.
Θεραπεία της Υπογονιμότητας
Για την επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής στρατηγικής πρέπει να σταθμιστούν προσεκτικά όλα τα δεδομένα και το ζευγάρι να οδηγηθεί, με τη βοήθεια της θεραπευτικής ομάδας, σε μια νηφάλια και καθαρή απόφαση.
Παράγοντες όπως η ηλικία της γυναίκας και οι οικονομικές δυνατότητες του ζευγαριού πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπ’ όψιν, δεδομένου ότι η διάγνωση και η θεραπεία της υπογονιμότητας μπορεί μερικές φορές να αποβεί και χρονοβόρος και δαπανηρή.
Ανάλογα με τη διάγνωση, προσφέρονται διαφορετικές επιλογές.
Οι πιο απλές είναι: Οι προγραμματισμένες συχνές επαφές, η σπερματέγχυση, η φαρμακευτική αγωγή για την καταπολέμηση λοιμώξεων, ή για την ρύθμιση ή τη διέγερση της λειτουργίας των ωοθηκών ή των όρχεων, χειρουργική επέμβαση για τη θεραπεία ανατομικών προβλημάτων του αναπαραγωγικού συστήματος, ή ενδομητρίωσης, αλλά και συνδυασμός φαρμακευτικής και χειρουργικής θεραπείας, εάν αυτό κριθεί απαραίτητο.
Εάν αυτές οι μέθοδοι δεν αποδώσουν, ή εάν η εφαρμογή τους είναι περιττή, απαιτείται η προσφυγή σε πιο πολύπλοκες μεθόδους.
Αυτές ονομάζονται μέθοδοι ή τεχνικές Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΙΥΑ).
Εδώ ανήκει και η γνωστή μας εξωσωματική γονιμοποίηση.
Συμβουλές Υγιεινής Ζωής
• Όχι έντονη και συχνή άσκηση (4 ώρες τη εβδομάδα είναι αρκετές), που μπορεί να οδηγήσει σε έλλειψη ωορρηξίας
• Όχι τσιγάρο, που μειώνει αποδεδειγμένα τη γονιμότητα στη γυναίκα και στον άνδρα την ποιότητα του σπέρματος
• Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ αλλά και ναρκωτικών οδηγεί σε αποβολές
• Η παχυσαρκία αλλά και η απίσχναση οδηγούν σε διαταραχές ωορρηξίας
• Τα ζεστά μπάνια και η σάουνα επηρεάζουν αρνητικά την σπερματογέννεση
Ψυχολογική Υποστήριξη
Πολύ σημαντική να παρέχεται από τους επαγγελματίες υγείας αλλά και το στενό περιβάλλον του ζευγαριού.
Ιδιαίτερα σε περίπτωση αποβολής, η ανησυχία στη γυναίκα μεγαλώνει υπέρμετρα.
Εδώ συνιστάται μια ευχάριστη περίοδος διακοπών και να ξαναπροσπαθήσουν μετά από 3-4 κύκλους.
Πόπη Χαραμή, Φαρμακοποιός
www.y-o.gr
