Οστεοπόρωση
Με τη γήρανση του πληθυσμού και την αύξηση του προσδόκιμου ζωής, η οστεοπόρωση αποτελεί πλέον μείζον πρόβλημα δημόσιας υγείας. Αγγίζει σχεδόν το 40% των γυναικών μετά την εμμηνόπαυση, το 70% των ατόμων άνω των 80 ετών, καθώς και το 20% των ανδρών άνω των 50 ετών.
Πρωτογενής και δευτερογενής οστεοπόρωση
Η οστεοπόρωση είναι μια χρόνια πάθηση του μεταβολισμού των οστών, κατά την οποία παρατηρείται σταδιακή μείωση της πυκνότητας και της ποιότητάς τους σε βαθμό που με την πάροδο του χρόνου γίνονται πιο εύθραυστα και λεπτά. Ως αποτέλεσμα, μειώνεται η ανθεκτικότητα και η ελαστικότητα των οστών, αυξάνοντας τον κίνδυνο κατάγματος.
Η οστεοπόρωση εκδηλώνεται κυρίως σε δύο μορφές, την πρωτογενή που είναι η πιο συνηθισμένη και την δευτερογενή.
Η πρωτογενής μορφή περιλαμβάνει:
- τη μετεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση, διαδεδομένη σε γυναίκες ηλικίας μεταξύ 50 και 75 ετών. Οφείλεται στην απότομη πτώση των οιστρογόνων που οδηγεί σε αυξημένη δραστηριότητα των οστεοκλαστών, κύτταρα που καταστρέφουν τον οστικό ιστό.
- τη γεροντική οστεοπόρωση που εμφανίζεται γύρω στην ηλικία των 70 ετών και οφείλεται κυρίως στη:
- Μείωση της απορρόφησης ασβεστίου και βιταμίνης D
- Σημαντική πτώση των οιστρογόνων
- Μείωση της μηχανικής αντοχής των οστών, λόγω έλλειψης φυσικής άσκησης
Η δευτερογενής οστεοπόρωση είναι υπεύθυνη για το 20% των οστεοπορωτικών καταγμάτων. Νοσήματα του ενδοκρινικού συστήματος όπως ο υπερθυροειδισμός και ο άποιος διαβήτης, χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η ΧΑΠ και η κυστική ίνωση, αλλά και η χρόνια νεφρική νόσος (ΧΝΝ), αυξάνουν την πιθανότητα δευτερογενούς οστεοπόρωσης. Επίσης, η συχνή και παρατεταμένη χρήση κορτικοτεροειδών, λόγω της μειωμένης σύνθεσης του IGF-1 (αυξητικός παράγοντας που διεγείρει την παραγωγή οστού από τους οστεοβλάστες), προκαλούν απόπτωση οστεοκυττάρων, μειώνοντας έτσι την ανθεκτικότητα των οστών στους τραυματισμούς.
Η οστεοπόρωση από κορτιζόνη χαρακτηρίζεται από ταχεία και σημαντική απώλεια οστικής μάζας, ιδιαίτερα στο δοκιδωτό εσωτερικό στρώμα (σπογγώδες οστούν), από τους πρώτους κιόλας μήνες της θεραπείας.
Ποιοι είναι οι επιβαρυντικοί παράγοντες;
Πολλοί παράγοντες μπορούν να επιταχύνουν την οστική απώλεια και επομένως να αυξήσουν τον κίνδυνο ανάπτυξης οστεοπόρωσης. Εκτός από το φύλο και την ηλικία (οι γυναίκες και οι ηλικιωμένοι επηρεάζονται περισσότερο), μπορεί να εμπλέκονται και άλλοι παράγοντες.
- Ανεπάρκεια βιταμίνης D λόγω έλλειψης έκθεσης στον ήλιο ή μειωμένης απορρόφησης στις μεγαλύτερες ηλικίες.
- Έλλειψη ασβεστίου λόγω διατροφής φτωχής σε γαλακτοκομικά προϊόντα ή/και ακατάλληλης διατροφής (πλούσια σε αλάτι, πρωτεΐνες ή/και καφέ) που προάγει την αποβολή του ασβεστίου από τα ούρα.
- Κάπνισμα και αλκοόλ
- Γενετικοί παράγοντες και χρόνια νοσήματα
Ποιες είναι οι επιπλοκές;
Οι κύριες επιπλοκές της οστεοπόρωσης είναι τα κατάγματα. Πρόκειται συχνότερα για σπονδυλικά κατάγματα, του αυχένα, του μηριαίου οστού και του καρπού. Ονομάζονται «κατάγματα ευθραυστότητας», επειδή συμβαίνουν ως αποτέλεσμα ενός ήπιου τραύματος ισοδύναμου με πτώση από το ύψος κάποιου ενώ περπατάει.
Η βλάβη στο μηριαίο οστό, τους σπονδύλους και τη λεκάνη σχετίζεται με αυξημένη θνησιμότητα. Το 50% των ασθενών που έχουν υποστεί κάταγμα ισχίου χάνουν οριστικά την αυτονομία τους. Όσον αφορά τα σπονδυλικά κατάγματα, μπορεί να προκαλέσουν απώλεια ύψους, κύφωση, μειωμένη κινητικότητα και χρόνιο πόνο, μειώνοντας σημαντικά την ποιότητα ζωής.
Επομένως, είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη οι παράγοντες κινδύνου για πτώσεις, οι οποίοι είναι:
- Η ύπαρξη χρόνιας νόσου (νόσος Alzheimer, νόσος του Parkinson κ.λπ.)
- Η κατανάλωση αλκοόλ,
- Η μειωμένη οπτική οξύτητα (εκφύλιση ωχράς κηλίδας, γλαύκωμα, αμφιβληστροειδοπάθεια διαβητικού),
- Η λήψη υπνωτικών ή αγχολυτικών φαρμάκων
- Προβλήματα ισορροπίας, βαδίσματος, κινητικότητας
- Κατάθλιψη
- Ορθοστατική υπόταση
Ποια είναι η φαρμακευτική αγωγή;
Οι στόχοι στη διαχείριση της οστεοπόρωσης με φαρμακευτική αγωγή είναι η ενδυνάμωση των οστών και η μείωση των καταγμάτων. Κάθε κατηγορία φαρμάκων έχει διαφορετικό προφίλ παρενεργειών και διατίθεται πληθώρα διαφορετικών φαρμακευτικών μορφών.
Διφωσφονικά άλατα
Αναστέλλουν τη δράση των οστεοκλαστών. Φάρμακα όπως η νατριούχος αλενδρονάτη, η νατριούχος ρισεδρονάτη και το ζολεδρονικό οξύ, είναι αποτελεσματικά στη μείωση του κινδύνου καταγμάτων, στην αύξηση της οστικής πυκνότητας και στην πρόληψη της δευτεροπαθούς οστεοπόρωσης από κορτικοστεροειδή. Οι παρενέργειες περιλαμβάνουν γαστρεντερικές διαταραχές όπως δυσπεψία, οισοφαγίτιδα, και σπανιότερα οισοφαγικά έλκη. Για να επιτευχθεί η βέλτιστη απορρόφηση και να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα οισοφαγίτιδας, συνιστάται η πρωινή λήψη του φαρμάκου με ένα ποτήρι νερό μετά από ολονύκτια νηστεία με τον ασθενή σε όρθια θέση, χωρίς να ξαπλώσει για περίπου 1 ώρα. Σοβαρές επιπλοκές όπως οστεονέκρωση της γνάθου και άτυπα κατάγματα του μηριαίου οστού είναι εξαιρετικά σπάνιες (1:100.000), ειδικά σε ασθενείς που λαμβάνουν από του στόματος χορηγούμενα διφωσφονικά άλατα.
Εκλεκτικοί ρυθμιστές υποδοχέων οιστρογόνων (SERMs)
Η ραλοξιφαίνη βοηθά στη μείωση της οστικής απώλειας σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, προλαμβάνοντας την εμφάνιση οστεοπόρωσης. Μπορεί, ωστόσο, να οδηγήσει σε εξάψεις, κράμπες στα κάτω άκρα και να αυξήσει τον κίνδυνο θρομβοεμβολικών επεισοδίων, αποφεύγοντας τη χορήγησή της σε ασθενείς με προδιάθεση. Καθώς είναι προληπτική θεραπεία, δεν χορηγείται σε ασθενείς με διαγνωσμένη οστεοπόρωση.
Δενοσουμάμπη (Prolia®)
Ανθρώπινο μονοκλωνικό αντίσωμα που αναστέλλει τη δραστηριότητα των οστεοκλαστών. Η θεραπεία μειώνει τον κίνδυνο σπονδυλικών καταγμάτων κατά 68% και καταγμάτων του μηριαίου οστού κατά 40%. Χορηγείται μια φορά κάθε έξι μήνες και αυξάνει την πυκνότητα των οστών σε μεγαλύτερο βαθμό από την αλενδρονάτη. Είναι γενικά καλά ανεκτό με συχνότερες ανεπιθύμητες ενέργειες τα γριπώδη συμπτώματα (8%) και σπανιότερα δερματικές αντιδράσεις και υπασβεστιαιμία (απαιτούνται τακτικοί έλεγχοι του ασβεστίου στο αίμα). Όπως στα διφωσφονικά, η οστεονέκρωση της γνάθου είναι μια σοβαρή επιπλοκή που σχετίζεται με αυτή τη θεραπεία.
Συνδυασμοί ασβεστίου και βιταμίνης D
Οι συνδυασμοί ασβεστίου / βιταμίνης D3, στοχεύουν στη διατήρηση επαρκών επιπέδων αυτών των συστατικών, η έλλειψη των οποίων οδηγεί σε οστεομαλακία. Στόχος είναι η λήψη 600-800IU/ημέρα βιταμίνης D3 με σκοπό τα επίπεδα της 25-OHD στο αίμα να διατηρούνται στα 30-50ng/mL. Όσον αφορά το ασβέστιο, προτείνεται η λήψη 1000-1200mg ημερησίως, κυρίως από ασθενείς που δεν λαμβάνουν επαρκείς ποσότητες από τη διατροφή τους. Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν ήπιες γαστρεντερικές διαταραχές, όπως δυσκοιλιότητα και μετεωρισμός. Ήπιες δερματικές αντιδράσεις και υπερασβεστιαιμία μπορεί να εμφανιστούν με παρατεταμένη θεραπεία σε υψηλές δόσεις.
Ποιες είναι οι συμβουλές μας προς τους ασθενείς;
Υγιεινο-διατροφικές συμβουλές
- Τροφές πλούσιες σε ασβέστιο και βιταμίνη D όπως γαλακτοκομικά προϊόντα, ελαιούχοι σπόροι, θαλασσινά, φυλλώδη λαχανικά
- Τακτική σωματική άσκηση
- Αποφυγή καπνίσματος και αλκοόλ
- Διατήρηση σωστού σωματικού βάρους (το ανεπαρκές βάρος αυξάνει τον κίνδυνο κατάγματος)
Συμβουλές για την πρόληψη των πτώσεων, που είναι θεμελιώδης στην οστεοπόρωση, ειδικά στους ηλικιωμένους.
- Απελευθέρωση των χώρων διέλευσης μέσα στο σπίτι
- Καλός φωτισμός
- Αποφυγή χαλιών
- Αποθήκευση καθημερινών αντικειμένων σε κοντινή απόσταση
- Εγκατάσταση χειρολαβών στη τουαλέτα
- Προσοχή στα ολισθηρά πατώματα
- Χρήση κλειστών υποδημάτων στο σωστό νούμερο (όχι μεγαλύτερο)
- Χρήση μπαστουνιού στήριξης ή περιπατητήρα όταν υπάρχουν κινητικά προβλήματα.
Ιδιαίτερη μέριμνα πρέπει να λαμβάνεται όταν ο ασθενής έχει προβλήματα όρασης ή λαμβάνει θεραπεία που μπορεί να προκαλέσει υπνηλία ή απώλεια ισορροπίας.
Συμπληρώματα διατροφής για την πρόληψη της οστεοπόρωσης
Μέταλλα/Ιχνοστοιχεία: Ασβέστιο, μαγνήσιο, φώσφορος, πυρίτιο, κάλιο, ψευδάργυρος, βόριο
Βιταμίνες: Βιταμίνες D, C, E, B, K
Ω3 λιπαρά οξέα: Τα ω3 λιπαρά οξέα ενισχύουν τη δράση της βιταμίνης D και αυξάνουν την εντερική απορρόφηση του ασβεστίου
Ισοφλαβόνες σόγιας. Οι ισοφλαβόνες σόγιας μοιάζουν με τα οιστρογόνα σε μεγάλο βαθμό και εξασφαλίζουν μια προστατευτική δράση στα οστά.
Κολλαγόνο: Το κολλαγόνο αυξάνει την αντίσταση των οστών. Φυσιολογικά παράγεται από τους οστεοβλάστες και μειώνεται με την ηλικία.
Από τον ΝΙΚΟΛΑΟ ΜΑΝΕΤΑ, Φαρμακοποιό, MSc – International Health Management
