Ο βήχας είναι ένα φυσιολογικό αντανακλαστικό που χρησιμεύει για τον καθαρισμό των αεραγωγών και διευκολύνει την αποβολή φλεγμονωδών υπολειμμάτων, ερεθιστικών σωματιδίων και περίσσειας βλέννας. Μπορεί να είναι ξηρός, ερεθιστικός και χωρίς απόχρεμψη ή με φλέματα, που ονομάζεται επίσης παραγωγικός, παρουσία βλεννωδών εκκρίσεων. Θεωρείται οξύς εάν διαρκεί λιγότερο από 3 εβδομάδες και χρόνιος εάν διαρκεί περισσότερο από 8 εβδομάδες.
Ο βήχας προκαλείται συχνότερα από ιούς (ρινοφαρυγγίτιδα, βρογχίτιδα, τραχειίτιδα κ.λπ.) ή περιβαλλοντικούς παράγοντες (κάπνισμα, ερεθιστικά, σκόνη κ.λπ.). Ένας παρατεταμένος βήχας μπορεί να σχετίζεται με ενεργητικό ή παθητικό κάπνισμα, κοκκύτη, χρόνια ΩΡΛ ή πνευμονική λοίμωξη (ιγμορίτιδα, ρινίτιδα, άσθμα, ΧΑΠ), γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (νυχτερινός ή μεταγευματικός βήχας) ή φάρμακα (αναστολείς ΜΕΑ, σπανιότερα σαρτάνες, ορισμένα αντινεοπλασματικά, ατοβακόνη
Ο βήχας, ένα φυσικό αμυντικό αντανακλαστικό, μπορεί να είναι ενοχλητικός λόγω της συχνότητάς του και των διαταραχών ύπνου που προκαλεί. Ένα κατασταλτικό βήχα μπορεί να είναι χρήσιμο για τον ξηρό βήχα. Η ιατρική συμβουλή είναι απαραίτητη σε περιπτώσεις βήχα που διαρκεί περισσότερο από 3 εβδομάδες, δυσκολίας στην αναπνοή, άσθματος ή χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ), υψηλού ή επίμονου πυρετού που διαρκεί περισσότερο από 2 έως 3 ημέρες, αίματος στα πτύελα ή δυσκολίας στην κατάποση.
Ποια η κατάλληλη αγωγή
Για ξηρό βήχα
■ Κεντρικής δράσης κατασταλτικά του βήχα ενδείκνυνται για ενοχλητικό, μη παραγωγικό βήχα (ξηρό βήχα) που είναι κυρίως νυκτερινός σε παιδιά από την ηλικία των 2 ετών. Ανεπιθύμητες ενέργειες: Δυσκοιλιότητα, ξηροστομία, κατακράτηση ούρων, διαταραχές προσαρμογής, υπνηλία, σύγχυση, ταχυκαρδία και ορθοστατική υπόταση είναι πιθανές.
■ Βρογχο-χαλαρωτική ή αντισπασμωδική δράση.
> Ελισιδίνη. Ενδείκνυται για παιδιά 2 ετών και άνω. Είναι μια βλεννογλυκοπρωτεΐνη που εξάγεται από το σαλιγκάρι της Βουργουνδίας. Προκαλεί βρογχο-χάλαση.
Προφυλάξεις: Πρέπει να δίνεται προσοχή σε περιπτώσεις αλλεργιών σε ακάρεα σκόνης, κατσαρίδες ή καρκινοειδή λόγω διασταυρούμενων αντιδράσεων.
> Αιθέρια έλαια (EOs). Το κυπαρίσσι, η λεβάντα, η μέντα, η γλυκιά μαντζουράνα κ.λπ. έχουν αντισπασμωδικές, αντιφλεγμονώδεις και αντιμολυσματικές ιδιότητες που είναι χρήσιμες για τον ξηρό βήχα. Συχνά συνδυάζονται με αποχρεμπτικά.
■ Μαλακτική δράση. Τα βλεννώδη φυτά όπως η μολόχα, η ζαχαρόπαστα, ο ζωμός λευκής βοσκής και η μπανάνα, καταπραΰνουν τον βήχα χάρη στην καλυπτική και μαλακτική τους δράση και ασκούν αντιφλεγμονώδη δράση. Μερικές φορές συνδυάζονται με λιπαντικούς ή ρευστοποιητικούς παράγοντες όπως εκχυλίσματα υαλουρονικού οξέος, γλυκερόλης και θυμαριού.
Για βήχα με φλέματα
■ “Καθαρά” βλεννολυτικά και αποχρεμπτικά.
Τα αποχρεμπτικά διατίθενται σε μορφή σιροπιού, υπόθετου ή αποσυμφορητικής αλοιφής για εφαρμογή στο στήθος.
Ανεπιθύμητες ενέργειες. γαστραλγία, ναυτία, διάρροια, όχι συχνές.
Προφυλάξεις. Προσοχή σε περιπτώσεις πεπτικού έλκους ή ιστορικού επιληπτικών κρίσεων.
■ Αποχρεμπτικά και αντισπασμωδικά.
> Αγγλικός κισσός. Έχει αντιφλεγμονώδεις και αντισπασμωδικές ιδιότητες. Υπάρχει σε φάρμακα για παιδιά από την ηλικία των 2 ετών και σε συμπληρώματα διατροφής.
Προφυλάξεις: ναυτία, έμετος, διάρροια και πιθανές αλλεργικές αντιδράσεις. Προσοχή απαιτείται σε περιπτώσεις πεπτικού έλκους ή γαστρίτιδας.
> Γλυκόριζα: Βλεννολυτικό, αντισπασμωδικό.
Προφυλάξεις: Όχι σε παιδιά κάτω των 18 ετών, και σε άτομα με υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση), καρδιαγγειακά, ηπατικά ή νεφρικά προβλήματα.
■ Αποχρεμπτικά και αντιμικροβιακά.
> Φυτά με βλεννολυτικά και αποχρεμπτικά αιθέρια έλαια. Έχουν επίσης αντιμικροβιακές ιδιότητες. Το θυμάρι και ο ευκάλυπτος είναι ιδιαίτερα γνωστά για την παραδοσιακή τους χρήση στην ανακούφιση του βήχα που σχετίζεται με το κρυολόγημα.
> Πελαργόνιο. Αντιιικό και βλεννολυτικό, χρησιμοποιείται παραδοσιακά στη θεραπεία του κρυολογήματος από την ηλικία των 3 ετών. Αναφέρεται ότι βελτιώνει τον βήχα μετά από 7 ημέρες θεραπείας.
> Αιθέριο έλαιο 1,8-κινεόλης. Τα Eucalyptus globulus και radiata, ravintsara, niaouli, πράσινη μυρτιά, θυμάρι, δασική πεύκη, κ.λπ., έχουν βλεννολυτικές, αντι-λοιμώδεις και αποσυμφορητικές ιδιότητες.
Προσοχή σε δερματικά εξανθήματα και αισθήματα καύσου όταν εφαρμόζονται στο δέρμα!
Διευκρινίσεις και οδηγίες
Τα απλά μέτρα περιορίζουν τον βήχα τις περισσότερες φορές. Τα αντιβηχικά και τα βλεννολυτικά έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα. Ένα αντιβηχικό ενδείκνυται μόνο εάν ο βήχας είναι πραγματικά ενοχλητικός. Σε έναν βήχα με φλέματα ένα αποχρεμπτικό αντιβηχικό είναι χρήσιμο μόνο για παχύρρευστες εκκρίσεις που είναι δύσκολο να αποβληθούν. Μπορεί να χρειαστεί να προσαρμοστεί η θεραπεία ανάλογα με την εξέλιξη.
■ Λήψη. Όχι περισσότερο από 5 έως 7 ημέρες γενικά, 10 ημέρες το πολύ για βλεννολυτικά. Όχι τροφή ή λήψη υγρών για 30 λεπτά μετά τη λήψη ιατροτεχνολογικών προϊόντων λόγω της τοπικής «μηχανικής» δράσης.
■ Άνεση. Η τακτική ενυδάτωση καταπραΰνει τον ερεθισμό και βοηθά στην αραίωση των εκκρίσεων. Η χρήση παστίλιων χωρίς ζάχαρη λιπαίνει τον ρινοφάρυγγα και καταπραΰνει τον ξηρό βήχα. Υγράνετε τον αέρα και διατηρήστε μέγιστη θερμοκρασία 18-19°C στην κρεβατοκάμαρα για να αποφύγετε την ξήρανση των βλεννογόνων. Η ρινική πλύση καθαρίζει τις εκκρίσεις που τρέχουν στο πίσω μέρος του λαιμού και πυροδοτούν τον βήχα. Κοιμηθείτε με το κεφάλι σας ψηλά εάν έχετε βήχα τη νύχτα. Αποφύγετε το κάπνισμα. Επίσης, η εισπνοή ατμού βοηθά στη ρευστοποίηση της βλέννας, ενώ οι γαργάρες με θαλασσινό νερό καθαρίζουν τον λαιμό. Πολύ σημαντική είναι η επαρκής ενυδάτωση για να παραμένουν υγρά τα επιχρίσματα των αεραγωγών και να μειώνεται ο ερεθισμός.
■ Προστατευτικά μέτρα. Φορέστε μάσκα, βήξτε στην καμπύλη του αγκώνα σας, χρησιμοποιήστε χαρτομάντιλα και πλύνετε τα χέρια σας. Αποφύγετε κάθε επαφή με ευάλωτα άτομα: ηλικιωμένους, βρέφη κ.λπ.
Πότε να επισκεφτούμε τον γιατρό για τον βήχα
Πρέπει να επισκεφτούμε γιατρό για τον βήχα όταν ο βήχας διαρκεί πάνω από 3 εβδομάδες και τότε χαρακτηρίζεται ως χρόνιος. Επίσης, αν ο βήχας συνοδεύεται από συμπτώματα όπως αιμόπτυση, πυρετό, δύσπνοια, πόνο στο στήθος, ή έντονη δυσκολία στην αναπνοή, η επίσκεψη στον γιατρό είναι άμεση ανάγκη. Επιπλέον, αν ανήκετε σε ευπαθείς ομάδες όπως καπνιστές, ηλικιωμένοι, καρδιοπαθείς ή με προβλήματα πνευμόνων, πρέπει να επισκεφτείτε τον γιατρό νωρίτερα.
Σε περιπτώσεις που ο βήχας επιδεινώνεται ή διαταράσσει τον ύπνο, συνοδεύεται από έντονη καταρροή, ή αίσθημα ξένου σώματος στο λαιμό που δεν υποχωρεί, χρειάζεται επίσης ιατρική αξιολόγηση. Ο επίμονος βήχας μπορεί να υποδεικνύει την ύπαρξη χρόνιων παθήσεων όπως άσθμα, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, ή λοίμωξη που χρειάζεται ειδική αγωγή.
Συνοψίζοντας, η επίσκεψη στον γιατρό πρέπει να γίνει αν ο βήχας:
- Διαρκεί πάνω από 3 εβδομάδες
- Συνοδεύεται από αίμα ή πυρετό
- Συνοδεύεται από δύσπνοια ή πόνο στο στήθος
- Προκαλεί σημαντική διαταραχή του ύπνου
- Εμφανίζεται σε ευπαθείς ομάδες
- Έχει επιδεινωθεί ή δεν υποχωρεί με αυτοθεραπεία.
Από την ΟΛΙΝΑ ΗΛΙΑΔΟΥ, Κλινική Φαρμακοποιό, MSc
